De heuvel Pnix, waar gedurende een halve dag, om de 10 dagen een zitting van de  Volksvergadering (Ekklesia) werd gehouden met ca. 6000 mannen.

Links het verhoogde sprekersplatform (bema)

De klassieke Atheense Democratie als inspiratiebron

 

"De mensen gingen samenwonen en stichtten steden. Maar toen begingen ze onrecht tegenover elkaar, omdat ze de kunst van de politiek niet kenden. Ze gingen weer uit elkaar en dat was hun ondergang.

Uit angst dat onze soort op die manier geheel verloren zou gaan, stuurde Zeus Hermes om de mensen respect voor de medemens en rechtsgevoel te brengen, zodat zij hun steden ordelijk zouden kunnen inrichten en vriendschappen sluiten.

Hermes vroeg aan Zeus of hij de politieke vaardigheden op dezelfde manier moest verdelen als de technische vaardigheden. Zeus antwoordde, dat hij die aan alle mensen moest toebedelen. [….] Er zouden geen steden kunnen ontstaan wanneer niet iedereen over politieke vaardigheden kon beschikken." [Protagoras]

 

 

Wij noemen ons politiek stelsel een democratie, maar je kunt je afvragen hoe democratisch ons stelsel nu eigenlijk is. Toen dit stelsel werd ingevoerd in de 17e en 18e eeuw in Europa en de Verenigde Staten wilden de grondleggers ervan liever niet spreken van een democratie, maar liever van een republiek. Democratie associeerden ze met de heerschappij van het ongeletterde volk, het gepeupel, net zoals de Griekse filosofen Plato en Aristoteles dat deden met de Atheense democratie waaronder ze leefden.

Na verloop van tijd kreeg het parlementaire stelsel toch de eretitel democratie aangemeten. En vervolgens raakte de bevolking steeds meer vervreemd van het begrip democratie. Democratie ging steeds meer een stelsel betekenen waarin gekozen vertegenwoordigers namens de burgers, maar zonder hen beleid maakten. We zijn in mijn ogen behoorlijk van de politiek vervreemd geraakt. We beseffen niet meer om het met Aristoteles te zeggen, dat we ‘politieke dieren’ zijn. We zijn gaan geloven dat,

 

• politiek bedrijven een beroep is waarvoor een specifieke expertise vereist is. 

• gewone burgers geen goed en evenwichtig politiek oordeel kunnen vellen, omdat de huidige samenleving te ingewikkeld zou zijn.

• we het niet aan gewone burgers kunnen toevertrouwen om een politieke agenda, en wetsvoorstellen op te stellen.

• politiek vooral gaat over het beslechten van belangentegenstellingen in plaats van het formuleren van algemene belangen.

• gewone burgers niet op basis van loting kunnen participeren in besluitvormende politieke organen.

• de primaire functie van de wetgevende het controleren van de uitvoerende macht (regering) in plaats van het vaststellen van wetten.

• de politiek zich niet te veel met het economisch leven moet bemoeien, ook al leidt tot aanzienlijke milieuschade en grote sociale ongelijkheid.

• bestuurders het best gerekruteerd worden uit partijkaderleden en gewezen parlementariërs. 

• democratie vooral betekent dat we het recht op vrijheid van mening kennen in plaats van het recht om direct deel te nemen aan het bestuur 

• het kiezen van vertegenwoordigers een wezenskenmerk van democratie is: De Universele Verklaring van de Rechten van de Mens verengt democratie bijvoorbeeld door (in art. 21-3) te stellen dat de wil van het volk alleen via verkiezingen tot uitdrukking kan komen. [UVRM in het Nederlands, 1948, art. 21-3] 

 

In deze tijd zien velen in het moderne autocratische populisme een bedreiging voor de ‘liberale democratie’ zoals ze ons politiek stelsel noemen. En dat is enerzijds een vrees die ik deel, gezien de vreselijke historische ervaringen met de verschillende vormen van fascisme, maar anderzijds acht ik het zeker zo belangrijk om de vraag te stellen in hoeverre de liberale of parlementaire democratie een makkelijke prooi voor het autocratische populisme is.

Met andere woorden, we zullen ons in moeten zetten om het parlementaire stelsel te redden van een autocratische staatsgreep door onder meer polarisatie tussen groepen en partijen tegen te gaan, dreigende couppogingen in de kiem te smoren en fascistische partijen te ontbinden. Maar we zullen ook de zwakheden van onze huidige politieke systeem tegen het licht moeten houden en bereid moeten zijn om te experimenteren met nieuwe vormen van volksmacht.

Op deze website probeer ik enerzijds de gebreken van het parlementarisme te beschrijven en anderzijds te ontdekken welke elementen van de klassieke Atheense democratie we kunnen gebruiken om het democratisch gehalte van ons politiek stelsel te versterken. Er zijn de laatste jaren al een aantal succesvolle experimenten met, via loting samengestelde, Burgerberaden uitgevoerd. En ook zijn er interessante modellen gepresenteerd waarin men zich heeft laten inspireren door het Atheense voorbeeld Deze ontwikkelingen stemmen mij hoopvol voor de toekomst van ons politiek bestel.

 

Ronald de Vries, 18.11.2024

ronvries@kpnmail.nl