Tegenwoordig worden op elk niveau voortdurend opiniepeilingen gehouden, op straat, op internet en op het werk. We leven steeds meer in een ‘opiniecratie’! Beleidsmakers willen weten wat we ervan denken om kritiek op maatregelen bij voorbaat de wind uit de zeilen te nemen en zich van draagvlak voor bepaalde maatregelen te verzekeren. Zij willen een ‘publieke opinie’ vaststellen.

Maar een ‘publieke opinie’ bestaat helemaal niet. Het begrip is een contradictio in terminis, omdat een collectieve mening niet kan bestaan; alleen individuen een mening kunnen hebben. Ook als bij een opiniepeiling blijkt dat een meerderheid iets ergens van vindt, dan is dat nog geen collectieve mening. Een opinie is een hoogst individuele zaak en het gaat hier beslist niet om een woordenspel.

Als een 'steekproeven' van burgers met elkaar in discussie gaan over een politiek thema en uiteindelijk een meerderheidsbesluit nemen dan kan er van een collectief of publiek besluit gesproken worden. (Voorlopige) meningen kunnen veranderen in een openbaar debat, omdat daar argumenten op hun houdbaarheid beproefd worden. De experimenten met ‘deliberatieve peilingen’ van James Fishkin laten dat duidelijk zien.  [Deliberative Democracy Lab - https://deliberation.stanford.edu/]

Dit effect van gemotiveerde verandering van opinie wordt nog aanzienlijk versterkt als de leden van zo’n panel de ruimte en tijd (met presentiegeld, zoals in klassiek Atnene) krijgen om zich goed te informeren, zoals dat bij de experimenten met, via loting samengestelde, Burgerberaden bijvoorbeeld het geval is. [Bureau Burgerberaad - https://www.bureauburgerberaad.nl]

In een plebisciet of opiniepeiling worden meningen van het moment gemeten, geen geïnformeerde en gereflecteerde meningen gegeven. Een referendum kan ontaarden in een plebisciet als er geen georganiseerd debatten en informatierondes aan voorafgaan. In Zwitserland trekt men tussen het bekend worden van een wetsvoorstel en het referendum erover een half jaar voor het verschaffen van informatie en maatschappelijke discussie uit. Dat is natuurlijk geen garantie dat alle deelnemers aan het referendum ook geïnformeerd naar de stembus gaan!