Hoe democratisch is de Amerikaanse Grondwet?

door Ronald de Vries, 04.11.2024

"De vraag is niet of de Amerikaanse democratie ten onder zal gaan, maar of deze voor het eerst zal worden ingevoerd."

[Nicholas Coccoma]

De Verenigde Staten worden vaak de grootste democratie genoemd, maar die term dekt bij nader inzien de lading totaal niet. Nu hebben de Founding Fathers in 1787 ook helemaal geen democratie willen vestigen. Zij noemden hun stelsel een republiek naar voorbeeld van het klassieke Romeinse staatsbestel. Zij beschouwden het klassieke Atheense model, net als Plato en Aristoteles als een ochlocratie, ofwel een dictatuur van de domme massa. Zij hadden in het geheel geen vertrouwen in heft politiek oordeelsvermogen van gewone burgers. 

"Bestuur door een beperkt aantal afgevaardigden heeft enerzijd als effect dat opvattingen over de publieke zaa vi een filter [medium] van een gekozen lichaam van burgers uitgezuiverd en kwalitatief verbeterd [enlarged] worden; hun wijsheid kan de ware belangen van het land het best bepalen en hun patriottisme en waarheidsliefde maken het hoogst onwaarschijnlijk dat deze belangen opgeofferd worden aan tijdelijke of partijdige overwegingen. [….] In zo’n systeem kan het goed gebeuren dat de publieke opinie, vertolkt door de afgevaardigden van het volk, meer in harmonie [consonant] is met het algemeen belang dan wanneer die door het volk zelf, in vergadering bijeengeroepen, wordt vertolkt.” [‘Federalist Paper nr. 10’ (1787) in: Hamilton, Madison en Jay, The Federalist Papers (red. Clinton Rossiter), New York, 1961, p. 82]

Als we kijken naar de huidige Grondwet zien we dat die talrijke ondemocratische elementen bevat en nog vrijwel onveranderd is ten opzichte van 1787. 

Het parlementair stelsel in de Verenigde Staten wordt, net als bijvoorbeeld in Frankrijk een zogenaamd presidentieel stelsel genoemd. Het heeft een gekozen president die vergaande bevoegdheden bezit. Het feit dat een president gekozen wordt op basis van een politiek profiel  brengt hem of haar voortdurend in botsing met het mandaat van de gekozen Volksvertegenwoordiging en staat op gespannen voet met de scheiding tussen de wetgevende en de uitvoerende macht.

De president wordt niet direct gekozen, maar door kiesmannen de per staat niet evenredig het aantal inwoners verdeeld zijn. Samen met het ‘winner takes it all’ principe maakt het mogelijk dat de kandidaat met in totaal de meeste stemmen (‘popular vote’) geen president wordt. Bovendien hebben de kiesmannen formeel het recht om niet volgens de door de burgers uitgebrachte stemmen te beslissen.

De President kan een veto uitspreken over een door het Parlement (‘Congress’), Huis van Afgevaardigden en Senaat aangenomen wet. Als het Parlement toch zijn zin wil krijgen, moet het met een tweederde meerderheid het veto van President ongedaan maken.

In het Huis van Afgevaardigden is per Staat het aantal Volksvertegenwoordigers evenredig aan het inwonersaantal van een staat, terwijl in de Senaat elke Staat ongeacht inwonertal 2 Afgevaardigden mag leveren.

De Verenigde Staten kennen een 9 koppig Hooggerechtshof dat wetten ongrondwettig kan verklaren. Rechters worden niet gekozen, maar benoemd. Nu is het een goede zaak dat op elk moment opnieuw naar de houdbaarheid van wetten gekeken wordt en dat ze kunnen worden herzien. Maar dan moeten die besluiten door een orgaan genomen worden, dat de hele bevolking goed representeert, zoals het geval was bij de door loting samengestelde Volksrechtbanken in klassiek Athene.