Hoe werden belastingen geheven in Athene?
Ronald de Vries, 19.12.3024
De vermogende Atheners droegen niet alleen als indieners van wetvoorstellen in de Boulè en de Volksvergadering bij aan de polis, maar ook financieel werden offers van hen verwacht die het welbevinden van de gemeenschap ten goede kwamen.
Athene kende een progressief belastingstelsel. Van de lagere sociale klassen werd geen belasting geheven. Van de meer vermogenden werd (vanaf 347 v. Chr.) jaarlijks een aan het eigendom gekoppelde belasting van 10 talenten, de eisfora, geheven. De Volksvergadering kon overigens altijd een aanvullende belastingmaatregelen opleggen. De belasting werd zowel aan burgers als aan ingezetenen van buitenlandse herkomst (metoiken) opgelegd. Daarnaast werden de hele rijken steeds meer verplicht de gemeenschap regelmatig publieke diensten (leitourgia - hiervan is onze term liturgie afgeleid) te verlenen en persoonlijk als sponsoren voor een bepaalde toneeluitvoering (choregia) of de uitrusting van een oorlogsschip (trierarchia) op te treden.
Het verplicht stellen van de liturgieën maakte het voor de rijke elite moelijker om de goodwill (charis) bij de demos te verwerven. Zij hadden die broodnodig om als sprekers in de diverse fora hun toehoorders gunstig te stemmen en voor hun wetsvoorstellen en aanklachten te laten stemmen. Nu moesten ze daartoe extra schenkingen boven op de verplichte bijdragen aan de staatskas doen. Op die manier kon de demos zijn sociaal-economische positie door middel van zijn politieke hegemonie versterken.
Verder kende men nog de voor ons moderne westerlingen op het eerste gezicht nogal bizar aandoende regeling de antidosis. Via deze ruil-procedure. kon de partij aan wie oorspronkelijk een publieksdienst was opgedragen, formeel een ander aanspreken om de dienst voor z’n rekening te nemen. Als de uitgedaagde dit weigerde, kon de uitdager voorstellen om hun bezittingen te ruilen. De uitdager was dan verplicht om de dienst alsnog vanuit zijn nieuwe vermogenspositie op zich te nemen. Als de uitgedaagde partij de aangeboden ruil weigerde of als er problemen tijdens de uitvoering van de ruil ontstonden, kon de zaak voorgelegd worden aan een Volksrechtbank, die dan de publieksdienst toewees aan de man die als rijkste werd beschouwd. [Matthew R. Christ, ‘Liturgy Avoidance and Antidosis in Classical Athens’, Transactions of the American Philological Association 120, 1990, p. 161]
Op deze wijze werden waarschijnlijk tijdrovende en vruchteloze onderzoekingen door de ambtenarij voorkomen, werd de klassensolidariteit van de rijken tegengewerkt en kon de dèmos grote sommen geld aan hen onttrekken ten faveure van de algemene voorzieningen. [Josiah Ober, Mass and Elite in Democratic Athens: Rhetoric, Ideology and the Power of the People, 1989, p. 242; Democracy and Knowledge: Innovation and Learning in Classical Athens, 2008, pp 129/130]
Moeten we ons eens voorstellen dat Elon Musk (Tesla) de Amerikaanse vloot voor enkele miljarden moet uitrusten met onderzeeërs en fregatten en dat hij de eer liever aan Jeff Bezos (Amazon) laat, waarna de laatste instemde met een ruil van vermogens en vervolgens Bill Gates met het geld van Bezos zijn verplichting alsnog vervult!
Ook werd de staatskas gevuld met de vaak zeer hoge boetes die procesvoerders opgelegd kregen door de Volksrechtbanken. Dat gebeurde als een aanklager niet ten minste 20% van de stemmen haalde of zijn beschuldiging introk. De Atheners wilden daarmee overigens verhinderen dat men te lichtzinnig rechtszaken aanspande.
Reactie plaatsen
Reacties